Zeeuws industrieel erfgoed in ‘Bergen op Stoom’

Geplaatst op door

Voorzijde van het boek Bergen op Stoom. Productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom vanaf 1800 tot 1950Op 18 november werd het boek Bergen op Stoom. Productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom vanaf 1800 tot 1950 gepresenteerd. In een kloeke, 442 pagina’s omvattende en rijk geïllustreerde uitgave geven zeven auteurs een overzicht van de negentiende en vroeg-twintigste eeuwse industriële geschiedenis van deze Brabantse gemeente.

De bewaard gebleven gebouwen en andere overblijfselen uit het industrieel verleden van de stad Bergen op Zoom en de tot de gemeente behorende dorpen Halsteren en Lepelstraat komen eveneens uitgebreid aan bod. Bergen op Zoom is daarmee de eerste gemeente in Nederland waar het industrieel erfgoed uit deze periode zo uitgebreid is beschreven en vastgelegd.

Door de ligging van deze gemeente op de grens van de provincies Zeeland en Noord-Brabant waren in vele sectoren van het economisch leven ook Zeeuwse invloeden merkbaar.

Suikerbieten
Steen met de naam van de Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek 'Zeeland' in één van de hallen aan de Markiezaatsweg in Bergen op ZoomEén van de hallen van de Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek 'Zeeland' aan de Markiezaatsweg in Bergen op ZoomEén van de meest Zeeuws getinte voorbeelden van industrieel erfgoed in Bergen op Zoom is ‘De Zeeland’, de voormalige suikerfabriek aan de westzijde van de stad. Enkele resterende fabrieksgebouwen aan de huidige Markiezaatsweg staan op de nominatie voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst en er bestaan concrete plannen voor een herbestemming. De hallen stammen uit 1921 en zijn gebouwd in opdracht van de Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek ‘Zeeland’.

Deze coöperatie werd in 1913 in Middelburg opgericht door voornamelijk Zeeuwse belanghebbenden. Toen het niet mogelijk bleek in Zeeland een geschikte locatie voor een suikerfabriek te vinden, kocht men in 1916 de suikerfabriek Wittouck aan de Zuidzijde Haven in Bergen op Zoom. Toen werd ook de statutaire zetel van de coöperatieve vereniging verplaatst naar Bergen op Zoom. Veel boeren, met name uit Zuid-Beveland, waren lid en leverden hun suikerbieten aan de Bergse fabriek. In 1920-1921 liet de ‘Zeeland’ een nieuw complex bouwen in de Geertruidapolder aan de Oosterschelde, dat als voorstation van het oude complex in de binnenstad ging fungeren. Tegelijk legde de coöperatie naast het complex een nieuwe haven aan om de problemen in de aan- en afvoer op te lossen, die de naam Zeelandhaven kreeg. Helaas was de fabriek als zodanig maar een kort leven beschoren, door de toenemende concurrentie moest de coöperatie in 1929 liquideren. Een deel van de gebouwen werd gesloopt, een deel hergebruikt. De laatste drie, lange tijd door Defensie gebruikte grote hallen, staan al jaren leeg in afwachting van erkenning als industrieel monument en nadere invulling van hergebruik. BOEi, de Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van industrieel erfgoed, is aangetrokken als adviseur voor het ontwikkelen van een plan tot restauratie en herbestemming. De Zeelandhaven werd in 1969 gedempt.

Oesters
Kaart met de ligging van de Zeeuwse oesterbedrijven in Bergen op ZoomDe ligging aan de Oosterschelde maakte dat er in Bergen op Zoom en Halsteren vergelijkbare vestigingsvoorwaarden waren als in Yerseke en Tholen op het gebied van de oesterteelt. De eerste die hiervan gebruik maakte was bierbrouwer Charles de Meulemeester uit Goes die in 1873 het terrein aan de Waterschans en de Nieuwe Haven en omliggende wateren huurde voor de kweek en handel van de platte Zeeuwse oester. In de hiertoe opgerichte firma C.L. de Meulemeester & Co nam ook dr. C.A. (Charles) van Renterghem uit Goes deel. Het bedrijf floreerde en werd in 1889 omgezet in een naamloze vennootschap: NV De Nederlandsche Maatschappij voor Kunstmatige Oesterteelt voorheen onder de firma C.L. de Meulemeester & Co. Het initiatief lag bij jhr. J.L.C. (Johannes) Pompe van Meerdervoort, die ook het gehele bezit van zijn NV Oestercultuurmaatschappij Mollusk inbracht, waardoor de grootste oesteronderneming van die tijd ontstond. De strenge winter van 1890-1891 leverde meteen een verlies van één miljoen gulden op en later werd het bedrijf naar Yerseke verplaatst, waar het thans onder de naam De Meulemeester BV nog steeds actief is.

Ook een ander oesterbedrijf, Firma Swaan en Van Renterghem, had Zeeuwse belangen via J.G. (Jan) van Renterghem uit Goes, zoon van de eerdergenoemde Charles. Vanaf 1874 exploiteerde de firma oesterputten bij de Stadspolder in Bergen op Zoom. In 1879 trok Van Renterghem zich terug uit het bedrijf. Ook Firma de Weduwe J.H.C Kakebeeke Gz., een handels- en fabricagebedrijf in granen, meel, oesters en mosselen met vestigingen in Goes en Middelburg, bezat tot 1900 een oesterkwekerij in Bergen op Zoom.

Zout, carrosserieën en kisten
Andere relaties tussen de Zeeuwse en Bergse bedrijvigheid die in het boek aan de orde komen zijn:

  • Groentezouter A. Weststrate Jansz. uit Krabbendijke kreeg in 1927 een hinderwetvergunning voor de oprichting van een conservenfabriek of zouterij: de NV Conservenfabriek ‘De Schelde’, gevestigd aan de Parallelweg in Bergen op Zoom;
  • De vennoten van het carrosseriebedrijf Smit en Vlaming waren Wilhelmus Simon Smit (geboren te Zierikzee op 20 maart 1885) en Biem Vlaming (geboren te Yerseke op 11 september 1895). Zij bouwden tussen 1923 en 1931 onder verschillende bedrijfsnamen de carrosserieën voor auto’s en bussen;
  • Veel Zeeuwse bedrijven lieten hun bedrijfswagens bouwen door Carrosseriefabriek D. Touw in Bergen op Zoom, zoals bestelwagens voor varkenshandelaar Krijger in Krabbendijke en textielfirma Hollestelle in Yerseke, een takelwagen voor Garage Visser in Terneuzen en autobussen voor F. Picavet in Nieuw-Namen en Maes in Sint Jansteen. Ook NV Carrosserie Roset bouwde voor Zeeuwse klanten, zoals bussen voor de Zeeuwsch-Vlaamsche Tramweg Maatschappij (ZVTM);
  • De kistenfabrieken firma P. Hagenaars & Co en van D.W.P. (Daniël) Hagenaars maakten onder andere vele kisten voor de Zeeuwse veilingen.

Bergen op Stoom. Productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom vanaf 1800 tot 1950 is voor € 39,95 44,95 te koop in boekhandels en kiosken in Bergen op Zoom, Halsteren en Tholen of te bestellen via de website van de Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Stoom (SIEB), Boekhandel Quist en Boekhandel Van der Kreek in Bergen op Zoom. ISBN 978-94-90576-01-1.

Update 1, 11 februari 2010
Nadat de eerste druk van Bergen op Stoom van bijna 1800 exemplaren na een maand was uitverkocht, ligt vanaf vandaag de tweede druk van 800 exemplaren in de winkel. De prijs is vanwege de hogere drukkosten iets verhoogd: € 44,95. De Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Stoom had de enorme belangstelling, zowel uit de regio als landelijk, niet verwacht en is daar bijzonder trots op.

Voorzijde van de brochure Fiets- en Wandelroute Industrieel Erfgoed Bergen op ZoomUpdate 2, 11 september 2010
Op 11 september 2011 presenteerde de Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Stoom (SIEB) een brochure met een beschrijving van een fiets- en wandelroute langs het nog aanwezige industrieel erfgoed in Bergen op Zoom. De presentatie vond plaats tijdens de manifestatie Kunsten in de Monumenten 2010, zoals de Open Monumentendagen in Bergen op Zoom heten. De 48 pagina’s tellende brochure bevat een circa anderhalf uur durende wandelroute door de binnenstad en een ongeveer twee uur durende fietsroute door het buitengebied en is rijk met kleurenfoto’s geïllustreerd. De brochure Fiets- en Wandelroute Industrieel Erfgoed Bergen op Zoom is te koop bij Boekhandel Quist en Boekhandel Van der Kreek in Bergen op Zoom. De wandelroute wordt ook aangeboden onder leiding van en gids van de Stichting Bezichtiging Monumenten (SBM), te bespreken via de VVV Brabantse Wal in Bergen op Zoom. ISBN 978-94-90576-02-8.

Bronnen:

Reacties zijn gesloten.