Vandaag werd de coupure voor de tramlijn in de dijk van de Nieuw-Westenrijkpolder, ten zuiden van Hoek in Zeeuws-Vlaanderen, in oude glorie hersteld. Dertig jaar lang, tussen 1918 en 1948, maakten trams van de Zeeuwsche-Vlaamsche Tramweg Maatschappij (ZVTM) tussen Terneuzen en Philippine gebruik van deze doorgang. De coupure, die geheel schuil ging onder aarde en gras, werd uitgegraven en het metselwerk hersteld. In een bedding van kinderkopjes werden ook twee stukken rails gelegd, zodat duidelijk te zien is waar de coupure voor bedoeld was. Vrijwilligers van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) voerden de werkzaamheden uit.

Ligging
De coupure ligt net even ten zuiden van de buurtschap Mauritsfort, vlakbij de kreek De Nol. Het vormt een doorgang in de Nieuw Westenrijkdijk, de dijk tussen de Nieuw-Westenrijkpolder en de Van Wuijckhuisepolder. De smalle weg langs de Nieuw Westenrijkdijk heet Oude Bontepolderstraat. De Van Wuijckhuisepolder werd in 1912 ingepolderd in het Axelse Gat, tussen de al in de zeventiende eeuw bedijkte Nieuw-Westenrijkpolder in het noorden en de Vergaertpolder uit 1885 in het zuiden. De Van Wuijckhuisepolder grensde ten westen aan het open water in de Braakman, die pas in 1953 werd bedijkt. Om te voorkomen dat bij een overstroming ook de naastgelegen polders zouden onderlopen, moesten de doorgangen in de dijken worden uitgevoerd in de vorm van coupures.

Coupure
Het tramspoor – spoorwijdte één meter (“meterspoor”) – liep vanaf het Kanaal van Gent naar Terneuzen in zuidwestelijke richting naar Philippine, dwars door de polders, waarbij meerdere dijken gepasseerd moesten worden. Dat ging door middel van coupures. Een coupure is een onderbreking in een waterkering op de plek waar die een weg of spoorlijn kruist. In geval van een calamiteit kan een coupure worden afgesloten door balken. De coupure in de Nieuw Westenrijkdijk is daartoe aan beide zijden voorzien van muren in baksteen, met twee sleuven waarin men balken kon plaatsen. De balken werden ook wel schotbalken genoemd, omdat ze samen een schot vormden. De ruimte tussen de twee schotten kon worden volgestort met grond of zand. De schotbalken werden vroeger bewaard in een schotbalkenloods of schotbalkenhuisje van hout, dat was geplaatst op de kruin van de dijk naast de coupure.

Tramlijn
Het traject door de polders rond Hoek en Mauritsfort maakte onderdeel uit van de tramlijn Philippine-Terneuzen-Zaamslag, één van de lijnen van de Zeeuwsch-Vlaamsche Tramweg Maatschappij NV (ZVTM). Deze vennootschap was opgericht in 1911 en legde een stelsel van tramlijnen aan ter verbetering van het personen- en vrachtvervoer in de streek. Tussen 1914 en 1916 werd het grootste deel van het hoofdlijnennet opgeleverd, maar omdat de grondeigenaren in de polders rond Hoek hoge prijzen vroegen, duurde de grondaankoop hier langer en kon dit gedeelte van de lijn pas op 1 maart 1918 in gebruik worden genomen. Vanaf Terneuzen passeerde de tram de laad- en losplaatsen Wulpenbek, De Knol, Hoek, Westenrijkpolder, Mauritsfort en Van Wuijckhuisepolder. Op 1 augustus 1948 beëindigde de ZVTM het personenvervoer per tram en in maart 1949 ook het goederenvervoer; de trambanen werden in de loop van 1950 opgebroken. Het bedrijf schakelde over op busvervoer en ging in 1978 op in streekvervoermaatschappij Zuid-West-Nederland (ZWN), dat in 1999 fuseerde tot Connexxion.

Wandelroute
De coupure zal worden opgenomen in het ‘Ommetje Hoek’, een wandelroute van de Stichting Dorpsbelangen Hoek in samenwerking met de Stichting Landschapsbeheer Zeeland. De opknapbeurt kwam tot stand met een financiële bijdrage van de Gemeente Terneuzen en met toestemming van het Waterschap Scheldestromen, eigenaar van de ondergrond. De wens is om ook het schotbalkenhuisje terug te plaatsen. Deze was van hetzelfde type als de schotbalkenloods die al is teruggeplaatst bij de iets ten zuiden gelegen en nog niet opgeknapte coupure in de Vergaertdijk, de dijk tussen de Van Wuijckhuisepolder en de Vergaertpolder.

Bronnen:

• Bericht Historisch ijkpunt weer zichtbaar door restauratie coupure op de website van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland van woensdag 20 juli 2011
• Bericht Oude coupure in Hoek wordt hersteld op de website van Omroep Zeeland van woensdag 20 juli 2011
• Bericht Historische coupure Hoek hersteld op de website van de PZC van zaterdag 23 juli 2011
• Pagina Coupures op de website van de Stichting Vrienden Zwartenhoek
• Zeeuws Archief, Kaarten en tekeningen Trammaatschappijen Zeeland en Zuidhollandse Eilanden (toegang 551), inv.nrs 1573 en 1577
• Locatie in Google Street View
• M.H. Wilderom, Tussen Afsluitdammen en Deltadijken. Deel IV: Zeeuwsch-Vlaanderen (Vlissingen 1973), p. 182-184, 448, 472-475
• H.G. Hesselink, Geschiedenis der tramwegen in Zeeuwsch-Vlaanderen 1887-1949 (Kloosterzande 1984), p. 149

De in 1912 bedijkte Van Wuijckhuisepolder werd op verzoek van de eigenaren en met toestemming van Provinciale Staten van Zeeland genoemd naar de Zeeuws-Vlaamse waterbouwkundige Isaak Levinus van Wuijckhuise (1844-1928). Hij was tussen 1890 en 1915 hoofdopziener van domeinen in Zeeland en betrokken bij vele inpolderingen en andere waterstaatkundige werken. De huidige schrijfwijze “Van Wyckhuisepolder” zoals die tegenwoordig op kaarten en in geografische informatiesystemen wordt gehanteerd is dus onjuist, zeker naast het wel juiste gebruik van de “Van Wuijckhuiseweg”, aan de westzijde van de polder.