De Werkgroep Industrieel Erfgoed Zeeland (WIEZ) heeft als primaire doel het industrieel erfgoed voor Zeeland zoveel mogelijk te behouden. Dit kan zowel in de vorm van fysiek behoud, als door middel van documentatie.

De werkgroep bestaat uit tien leden en krijgt ondersteuning van de Erfgoed Zeeland.

Waardering voor het industrieel erfgoed
Uit het industriële verleden zijn gelukkig heel wat sporen bewaard gebleven. De belangstelling daarvoor is na 1950 sterk gegroeid. In Engeland, ooit voorloper in de industriële ontwikkeling en later van de industriële revolutie, werd voor het eerst aandacht aan dit erfgoed besteed. Het besef naar het behoud ervan drong door. De landen op het continent volgden in de zestiger en zeventiger jaren. Een belangrijke gedachte achter deze behoefte aan behoud was het groeiende inzicht dat er een cultuurwaarde schuil ging in de sporen van het vroege industriële tijdperk. Op tal van plaatsen werden comité’s opgericht die zich op het behoud toelegden. In 1982 werd in Zeeland door de Zeeuwse Culturele Raad de Werkgroep Industriële Archeologie opgericht. In 1996 werd de naam gewijzigd in Werkgroep Industrieel Erfgoed Zeeland (WIEZ).

Industriële ontwikkeling van Zeeland
Net als in de andere provincies kwam zware industrie met uitgebreide fabriekscomplexen in Zeeland in de negentiende eeuw nog niet voor. De belangrijkste basis van de economie bestond immers nog steeds uit de duizenden landbouwbedrijven, die ambachtelijk werden gedreven. De landbouwproducten vonden, veelal via de eigen provinciale markt van vraag en aanbod, hun weg naar de consument zonder bemoeienis van buitenaf. In dit ‘landbouwland’ waren de meekrapcultuur en de daarvoor nodige meestoven duidelijk voorbeelden van kleine industrieën die niet gericht waren op de voortbrenging van voedingsmiddelen, maar grondstoffen leverden voor de verfindustrie. De in Zeeland voorkomende scheepsbouw, ook de grote bedrijven, was in feite ambachtelijk.

Pas aan het begin van de twintigste eeuw tekende zich na herhaalde verbreding en verdieping van het kanaal Terneuzen-Gent een industriële ontwikkeling af. Het kanaal was als gevolg van de genoemde ingrepen geschikt voor diepstekende schepen. Daarop werd in Sluiskil een cokesfabriek gebouwd, een fabriek die van meet af aan ook een internationaal karakter had. Als hoofdproduct werd het voor de ijzerbereiding nodige cokes geleverd, maar daarnaast ook gas. Naast de cokesfabriek verscheen wat later een stikstofbindingsbedrijf. Deze fabriek kon onder andere bijproducten van de cokesfabriek verwerken. Hier is sprake van een zuivere industriële ontwikkeling, met als resultaat een uitgebreid industrieel complex dat nu, na ongeveer negentig jaar, meer dan ooit bruist van leven.

In de loop van de twintigste eeuw nam niet alleen de bedrijvigheid, maar ook de omvang van de aanvankelijk kleine bedrijven toe. En tenslotte kreeg de hele bedrijfsvoering, door de landbouwmechanisatie en de mechanisering en automatisering van het hele bedrijfsleven, een industrieel karakter. Langs deze weg groeide de Zeeuwse bedrijvigheid tot wat ze nu is.

Doel van de WIEZ
Met dit verleden als achtergrond, zet de WIEZ zich in om de sporen die de nalatenschap van deze industrie vormen, zo mogelijk, te doen behouden en zeker om die, grondig gedocumenteerd en nauwgezet beschreven, te bewaren. De volgende generatie heeft dan een goede indruk van het ‘gereedschap’ waarvan de beginnende industrie zich bediende. Vanuit die opgebouwde kennis kan de WIEZ adviseren en wordt met regelmaat over Zeeuws industrieel erfgoed gepubliceerd.

Inventariseren en documenteren
In de beginjaren beijverde de werkgroep zich om afzonderlijke objecten te registreren en te documenteren. Pas toen werd zichtbaar wat een verlies er al geleden was. Het was bijvoorbeeld niet meer mogelijk om nog een compleet ingerichte meestoof te vinden, terwijl er in de jaren 1825 tot 1875 in Zeeland zeker honderd geweest zijn. In het museum in Sint Annaland is een meestoof ingericht, maar dat was alleen mogelijk door het toevoegen van ontbrekende onderdelen van elders. Door deze ervaring wijzer geworden richtte de werkgroep haar activiteiten voorlopig dan ook op objecten die op het punt van verdwijnen stonden en daarna op incidentele objecten die onder haar aandacht werden gebracht.

Toen het echter nodig werd een meer projectmatige aanpak te volgen, werd een systematische inventarisatie en documentatie van de meekrap- en vlasindustrie opgepakt. Ook de scheepsbouw werd in kaart gebracht. Een scala van onderwerpen moest worden bestudeerd. Muraltmuurtjes, zuiver industrieel product ten behoeve van de waterbouw, vuurtorens, tramstations, een travalje, een vlaszwingelstal, scheepswerven, bierbrouwerijen, weegbruggen, verkeersbruggen, gemalen, vele onderdelen voor verkeer te water, over de weg en het spoor enzovoorts.

Adviseren
Een actiegroep wil de WIEZ niet zijn. Acties van derden worden op de achtergrond wel gesteund, maar dan door informatieverschaffing en adhesiebetuigingen. Bij vragen over de waardering, ouderdom en achtergronden van industriële relicten kan de WIEZ dankzij de opgebouwde documentatie adviseren en doorverwijzen. Bij op handen zijnde sluitingen van bedrijven wordt getracht in samenwerking met archiefdiensten en musea belangrijke gegevens uit het bedrijf te behouden: het bedrijfsarchief, specifieke objecten, maar bijvoorbeeld ook technische gegevens. Zo is van de cokesfabriek in Sluiskil een bedrijfsfilm gemaakt, die op indringende wijze de bedrijfssfeer weergeeft. Deze film is mede door de Provincie Zeeland gesponsord.

Publiceren
Tussen 1982 en 1990 gaf de WIEZ een Nieuwsbrief uit. Van 1987 tot 2002 verschenen regelmatig bijdragen, mededelingen of oproepen in de Nieuwsbrief van de Stichting Regionale Geschiedbeoefening Zeeland. Sinds 2002 wordt dit gecontinueerd in het kwartaalblad Zeeuws Erfgoed van de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ). Voor plaatselijk georiënteerde oproepen tot behoud of informatie wordt samengewerkt met de redacties van lokaal-historische tijdschriften of de pers.

De WIEZ probeert regelmatig het resultaat van een afgerond onderzoeksproject in een boek te publiceren. In de loop der tijd zijn zo zes publicaties over aspecten van het Zeeuws industrieel erfgoed tot stand gekomen, uitgegeven in samenwerking met verschillende uitgevers. De informatie over specifieke onderwerpen wordt vaak vastgelegd door bijdragen aan historische tijdschriften in de regio.

Presenteren
Incidenteel werkt de WIEZ mee aan tentoonstellingen. In september-oktober 1990 organiseerde de WIEZ in Sas van Gent, Terneuzen en Middelburg drie parallel-tentoonstellingen over het industrieel verleden van de Kanaalzone. Ter gelegenheid hiervan verscheen tevens een publicatie met de beschrijving van elf industriële objecten uit dit gebied.

In 1996 werkte de WIEZ mee aan de Zeeuwse activiteiten in het kader van het ‘Jaar van het Industrieel Erfgoed’. Op de Dag van de Architectuur van dat jaar, 29 juni, werd in Goes een manifestatie gehouden en er werd een poster gepubliceerd met een selectie van negentien industriële objecten in Zeeland. In samenwerking met de Werkgroep Historie en Archeologie van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen organiseerde de WIEZ op 9 november de studiedag Techniek in Zeeland, waarvan de teksten van de lezingen later werden gepubliceerd in een themanummer van het tijdschrift Nehalennia.

Sinds 2008 tracht de WIEZ een grotere bekendheid in Zeeland te krijgen door presentaties te houden voor groepen historisch geïnteresseerden. Op aanvraag kunnen leden van de WIEZ voor een bepaalde groep of organisatie een presentatie verzorgen. Jaarlijks publiceert de WIEZ op de website een overzicht met de industriële objecten die zijn opengesteld tijdens de Open Monumentendag.

Aanmelden
De werkgroep wordt graag op de hoogte gesteld van objecten van industrieel erfgoed. Objecten die direct bedreigd worden, kunnen gemeld worden bij het Meldpunt Erfgoed Zeeland, waarin de WIEZ één van de deelnemende erfgoedorganisaties is.

Boeken
Een virtuele bibliotheek met boeken op het gebied van industrieel erfgoed in het algemeen en in Zeeland in het bijzonder heeft de WIEZ ingericht bij bibliotheekdienst LibraryThing. In het detailscherm wordt aangegeven of een exemplaar van het boek in de twee belangrijkste bibliotheken op dit gebied in Zeeland, de Zeeuwse Bibliotheek en het Zeeuws Archief, voorhanden is.

Foto’s
De WIEZ heeft eigen photostream bij online fotodienst Flickr, waar incidenteel foto’s geplaatst worden ter ondersteuning van berichten op deze site, en soms aandacht gevraagd wordt voor kleinere onderwerpen. De WIEZ voert op Flickr het beheer over de groep Industrieel erfgoed in Zeeland, waaraan iedereen zijn of haar foto van een industrieel object in Zeeland kan toevoegen.

Films
Op videodienst YouTube verzamelt de WIEZ in een eigen kanaal favoriete video’s over industrieel erfgoed, met name in Zeeland.

Colofon

Website. Deze website is gemaakt met WordPress en thema Catch Box.

Afbeeldingen. Tenzij anders vermeld mag u de afbeeldingen op deze website gebruiken wanneer u daarmee ook aandacht wil vragen voor het behoud van de afgebeelde objecten. Sommige foto’s zijn in groter formaat beschikbaar op de genoemde account bij Flickr. Wilt u de bron vermelden, dan is dat: Werkgroep Industrieel Erfgoed Zeeland. Als u dat op een website of weblog doet wordt een link naar onze homepage of de specifieke pagina zeer gewaardeerd. Samen kunnen we het industrieel verleden behouden!